1. Co to jest System Dozoru Elektronicznego
System Dozoru Elektronicznego jest rozwiązaniem prawnym umożliwiającym odbywanie kar, środków karnych lub zabezpieczających w systemie dozoru elektronicznego. Podstawowym założeniem ustawodawcy jest umożliwienie wykonania kary pozbawienia wolności, poza zakładem karnym dla sprawców czynów karalnych o mniejszym stopniu szkodliwości społecznej. Skazany w tym przypadku może prowadzić normalne życie osobiste, zawodowe i rodzinne z zachowaniem rygorów pełnej kontroli, sprawowanej za pomocą elektronicznego systemu monitorującego obsługiwanego przez Służbę Więzienną, służbę kuratorską oraz sądy. Odbywanie kary w tym systemie oparte jest na odpowiedzialności skazanego, samodyscyplinie i ścisłym przestrzeganiu określonego harmonogramu odbywania kary oraz nałożonych przez sąd obowiązków.
Karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego wykonuje się jako dozór stacjonarny. Środki karne i zabezpieczające wykonuje się jako dozór zbliżeniowy lub mobilny – np. zakazy stadionowe, zakazy zbliżania się do określonej osoby oraz do kontroli miejsca stałego pobytu.
2. Jak działa System Dozoru Elektronicznego
Każda osoba odbywająca karę w Systemie Dozoru Elektronicznego ma założony na nogę, a w przypadku wyraźnych przeciwwskazań medycznych – na rękę, specjalny elektroniczny nadajnik. W miejscu zamieszkania skazanego instalowane jest urządzenie monitorujące, umożliwiające nieprzerwaną kontrolę przestrzegania ustalonego przez sąd harmonogramu. Każde odstępstwo od określonego przez sąd harmonogramu jest zgłaszane automatycznie do Centrali Monitorowania, skąd powiadamiane są odpowiednie organy wymiaru sprawiedliwości – sąd i zawodowy kurator sądowy. Dodatkowo urządzenie umożliwia dwustronną komunikację: pomiędzy Centralą Monitorowania a osobą skazaną.
Osoba z zakazem zbliżania się do osób lub miejsc wyposażona jest w nadajnik z funkcją GPS (OPT), określającą miejsce przebywania, zaś osoba chroniona w rejestrator przenośny (TPT) służący do wykrywania obecności sprawcy, który ma orzeczony zakaz zbliżania do osoby chronionej.
3. Warunki umożliwiające odbywanie kary pozbawienia wolności w SDE
Osoba, która popełniła przestępstwo i prawomocnym wyrokiem sądu została skazana na karę lub kary pozbawienia wolności w wymiarze, w sumie do jednego roku i 6 miesięcy, może ubiegać się o wykonanie tej kary w Systemie Dozoru Elektronicznego. Taką zgodę może udzielić sąd penitencjarny, w którego okręgu skazany przebywa, o ile zostały spełnione następujące warunki: jest to wystarczające do osiągnięcia celów kary, skazany posiada określone miejsce stałego pobytu, osoby pełnoletnie wspólnie zamieszkujące ze skazanym wyraziły na to pisemną zgodę oraz gdy zostały spełnione warunki techniczne umożliwiające odbycie kary w tym systemie. Wszystkie te warunki muszą być spełnione łącznie.
4. Procedura udzielenia zezwolenia na odbywanie kary pozbawienia wolności w SDE
Skazany, który przebywa w zakładzie karnym, za pośrednictwem wychowawcy, powinien złożyć pisemny wniosek do sądu penitencjarnego o udzielenie zezwolenia na odbywanie kary pozbawienia wolności w SDE. Do wniosku należy dołączyć zgodę wszystkich osób pełnoletnich wspólnie zamieszkujących w miejscu, gdzie kara ma być wykonana. Wniosek może również złożyć: obrońca, prokurator, sądowy kurator zawodowy, dyrektor zakładu karnego.
Skazany, który ma orzeczoną karę, ale jeszcze jej nie rozpoczął, powinien złożyć pisemny wniosek do sądu penitencjarnego, właściwego dla miejsca zamieszkania, o udzielenie zezwolenia na odbywanie kary pozbawienia wolności w SDE. Do wnioski należy dołączyć zgodę wszystkich osób pełnoletnich wspólnie zamieszkujących w miejscu, gdzie kara ma być wykonana. Wniosek może również złożyć: obrońca, prokurator i sądowy kurator zawodowy.
Sąd penitencjarny wydaje postanowienie w terminie 30 dni od dnia wpływu wniosku. Przed wydaniem postanowienia sąd ustala, czy wskazane we wniosku miejsce pobytu spełnia warunki techniczne, jeżeli nie spełnia tych warunków, pozostawia wniosek bez rozpoznania. Sprawdzenie warunków technicznych odbywa się w taki sposób, że do miejsca zamieszkania, gdzie kara ma być wykonywana udaje się Zespół Terenowy Służby Więziennej i sprawdza między innymi czy siła sygnału urządzenia GSM (telefonii komórkowej) jest wystarczająca aby urządzenia monitorujące mogły wysyłać informacje o swoim położeniu do Centrali Monitorowania, sądu oraz kuratora. Jeżeli warunki te są spełnione przed wydaniem postanowienia sąd penitencjarny wysłuchuje skazanego lub organ, który składa wniosek. W Przypadku pozytywnej decyzji sąd określa miejsce, czas, rodzaj lub sposób wykonania nałożonych obowiązków oraz rodzaj środków technicznych i wyznacza termin, sposób zgłoszenia przez skazanego gotowości do zainstalowania urządzeń monitorujących. Gotowość do zainstalowania urządzeń monitorującego osoba skazana zgłasza telefonicznie na numer 22 518 80 10, już po opuszczeniu zakładu karnego. Zgłoszenie gotowości jest bardzo ważną czynnością. W przypadku nie zgłoszenia tej gotowości w terminie sąd uchyli postanowienie o udzieleniu zezwolenia na dozór elektroniczny. Po zgłoszeniu gotowości podmiot dozorujący niezwłocznie zakłada urządzenia, nie później jednak niż w terminie 3 dni od dnia zgłoszenia. Od chwili zainstalowania urządzeń monitorujących osoba skazana rozpoczyna odbywanie kary pozbawienia wolności w SDE
5. Sposób instalacji i korzystania z urządzeń technicznych
Nadajnik, który wyglądem przypomina zegarek zostanie zamocowany powyżej kostki na nodze osoby skazanej, o ile nie ma medycznych przeciwwskazań, wówczas może być również umieszczany na przegubie dłoni. Nadajnik przez cały czas wysyła sygnały w celu identyfikowania ,czy osoba monitorowana przebywa w miejscu odbywania kary.
Urządzenie monitorujące umieszczane jest w miejscu odbywania kary i wymaga stałego zasilania elektronicznego. Odbiera komunikaty od nadajnika i komunikuje się z Centralą Monitorowania przez sieć telefonii komórkowej. Jeżeli nadajnik lub urządzenie monitorujące zostaną zniszczone lub uszkodzone, Centrala Monitorowania zostanie o tym fakcie natychmiast poinformowana.
6. Podstawowe zasady odbywania kary w SDE
Każdej osobie skazanej, indywidualnie, sąd wyznacza szczegółowy harmonogram odbywania kary, zgodnie, z którym osoba poddana kontroli musi przebywać w swoim domu lub innym miejscu odbywania kary w ściśle określonych godzinach. Za zgodą sądu, w godzinach wskazanych w harmonogramie, można przebywać poza miejscem odbywania kary, aby w tym czasie wykonywać pracę zawodową, kontynuować naukę, uczestniczyć w zajęciach kulturalno-oświatowych i sportowych, posługach religijnych lub wykonywać inne obowiązki życiowe i rodzinne. Czas przebywania osoby skazanej poza miejscem odbywania kary, nie może być dłuższy niż 12 godzin w ciągu każdej doby. Zmiana harmonogramu może być dokonana tylko przez sędziego lub przez zawodowego kuratora sądowego.
7. Podstawowe obowiązki skazanego
Skazany, wobec którego wykonywany jest dozór elektroniczny ma obowiązek: nieprzerwanie nosić nadajnik, dbać o powierzone środki techniczne, udzielać uprawnionym organom – sąd, kurator zawodowy, podmiot dozorujący – wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary i wykonywania nałożonych obowiązków oraz poleceń, przestrzegać harmonogramu, odbierać połączenia przychodzące do stacjonarnego urządzenia monitorującego, umożliwiać sądowemu kuratorowi zawodowemu oraz funkcjonariuszom podmiotu dozorującego wejście do mieszkania.
8. Bezpieczeństwo funkcjonariuszy i pracowników SDE
Skazany lub członek jego rodziny dokonujący przestępstwa wobec funkcjonariuszy czy pracowników SDE polegającego m.in. na: naruszeniu nietykalności cielesnej, czynnej napaści, kierowaniu gróźb karalnych, bezprawnym wywieraniu wpływu na czynności urzędowe lub zmuszanie do przedsięwzięcia lub zaniechania czynności służbowej, utrudnianiu lub udaremnianiu kontroli, znieważeniu, zostanie pociągnięty do odpowiedzialności karnej.
Opracowanie: szer. Grabowska Monika
Zdjęcia: szer. Grabowska Monika
MJa/DW
Paźdzernik 2025
